Δύσκολη «Ανάσταση» για την Ευρώπη – Μελόνι και φον ντερ Λάιεν στρίβουν το τιμόνι όλο και δεξιότερα

Eίναι σπάνιο ένας Ιταλός πρωθυπουργός να βρίσκεται στην κορυφή του πίνακα στην Ευρώπη. Αλλά με τον Όλαφ Σολτς της Γερμανίας και τον Εμανουέλ Μακρόν της Γαλλίας να έχουν αντικρίσει κόκκινες κάρτες στην έδρα τους, τον Πέδρο Σάντσεθ της Ισπανίας να αποχωρεί για λίγο με φορείο και τον υποβιβασμένο Rishi Sunak να μελαγχολεί στον πάγκο σαν τον Mo Salah της Λίβερπουλ, η Τζόρτζια Μελόνι - μετατράπηκε σε σταρ σέντερ φορ της νέας δεξιάς – που σουτάρει σε κενή εστία.

Είναι η στιγμή της Μελόνι. Σύμφωνα με τα λόγια ενός συντηρητικού σχολιαστή, έχει γίνει «η ουσιαστική ηγέτιδα της Ευρώπης». Και η επιρροή της πρόκειται να διευρυνθεί τον επόμενο μήνα, όταν έως και 450 εκατομμύρια ψηφοφόροι σε 27 χώρες θα εκλέξουν το νέο κοινοβούλιο της ΕΕ. Τα σκληρά δεξιά και ακροδεξιά εθνικιστικά-λαϊκιστικά κόμματα, συμπεριλαμβανομένων των Αδελφών της Μελόνι από την Ιταλία, είναι έτοιμα για σαρωτικά κέρδη εις βάρος της αριστεράς και των Πρασίνων.

Η Μελόνι έχει εκπλήξει τους αντιπάλους της μετά την προαγωγή του σε πρωθυπουργό το 2022. Αντί να διαταράξει ή να εγκαταλείψει την ΕΕ, φαίνεται ότι επιθυμεί να την διοικήσει. Το πιο ενδεικτικό είναι η συμπόρευση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, της όχι και τόσο «λαμπερής» προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία επιθυμεί μια δεύτερη πενταετή θητεία. Η φον ντερ Λάιεν έχει αρχίσει να ακολουθεί τη Μελόνι, επισκεπτόμενη συχνά την Ιταλία για να κερδίσει την εύνοια της.

Μετατόπιση του κέντρου βάρους προς τα δεξιά

Αυτό συμβαίνει επειδή η υποστήριξη της Μελόνι θα μπορούσε να είναι καθοριστική όταν οι εθνικοί ηγέτες (όχι οι ψηφοφόροι) επιλέξουν τον επόμενο επικεφαλής της Επιτροπής. Είναι επίσης επειδή η Μελόνι έχει γίνει καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της ατζέντας της Ευρώπης - ιδίως όσον αφορά τη μετανάστευση και το κλίμα - και στη διαχείριση των προβληματικών παραγόντων, όπως ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας. Η αυξανόμενη επιρροή της συμβάλλει στη μετακίνηση του κέντρου βάρους της ΕΕ προς τα δεξιά.

Μιλώντας στη συζήτηση των υποψηφίων την περασμένη εβδομάδα, η φον ντερ Λάιεν κατηγόρησε την ακροδεξιά κοινοβουλευτική ομάδα «Ταυτότητα και Δημοκρατία», η οποία περιλαμβάνει τη γερμανική Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), τον Εθνικό Συναγερμό (RN) της Γαλλίας (πρώην Εθνικό Μέτωπο) και τη Λέγκα της Ιταλίας. Η Μαρίν Λεπέν, ηγέτιδα του Εθνικού Συναγερμού, κατηγόρησε την Μελόνι και τη φον ντερ Λάιεν ότι συνωμότησαν για να εξασφαλίσουν τον επαναδιορισμό της τελευταίας.

Το κακό κλίμα ήταν εμφανές καθώς ο πρόεδρος της Επιτροπής ισχυρίστηκε ότι τα ακροδεξιά κόμματα ενεργούν ως «πληρεξούσιοι» του ηγέτη της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, αναπαράγοντας τα «ψέματα και την προπαγάνδα» του. Ωστόσο, άνοιξε την πόρτα για μελλοντική συνεργασία με μια αντίπαλη σκληρή δεξιά ομάδα που περιλαμβάνει τους Αδελφούς της Μελόνι.

Το φαινόμενο των δύο ισχυρών γυναικών που διευθύνουν τις ευρωπαϊκές υποθέσεις (παλαιότερα ήταν μόνο μία, η Άνγκελα Μέρκελ) φάνηκε πέρυσι, όταν η Μελόνι βοήθησε τη φον ντερ Λάιεν να συνάψει μια αμφιλεγόμενη συμφωνία για το μεταναστευτικό με την Τυνησία. Σύμφωνα με τον Guardian ήταν και πάλι παρούσα τον Μάρτιο, όταν η ΕΕ έδωσε 7,4 δισ. ευρώ (6,3 δισ. λίρες) στον δικτάτορα της Αιγύπτου, Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, εν μέρει για να περιορίσει τις μεταναστευτικές ροές. Η ιδέα της Μελόνι, η οποία υιοθετήθηκε από τη φον ντερ Λάειν, είναι να κρατηθούν οι μετανάστες μακριά από τα σύνορα της Ευρώπης - μια ριζική ρήξη με τις προηγούμενες πολιτικές της ΕΕ για το άσυλο και την εγκατάσταση των προσφύγων.

Η Μελόνι έχει επίσης ασκήσει με επιτυχία πιέσεις στις Βρυξέλλες για την αποδυνάμωση της πράσινης συμφωνίας της ΕΕ. Όπως η μετανάστευση, έτσι και το κλίμα αποτελεί θέμα-κόλαφο για την αρνητική δεξιά. Δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένης της πρόσφατης οπισθοχώρησης των Τόρις, ότι η Μελόνι έτυχε θερμής υποδοχής από τον Σούνακ στην Downing Street πέρυσι.

Το πολιτικό κατεστημένο της Ευρώπης φαίνεται ότι τον επόμενο μήνα θα δεχθεί μια γροθιά από το δεξί. Στη Γαλλία, το RN της Λεπέν, με επικεφαλής τον Τζόρνταν Μπαρντέλα, έναν όμορφο γλυκομίλητο σαν τον Μακρόν, μόνο που είναι νεότερος, έχει τεράστιο προβάδισμα. Το AfD της Γερμανίας, κόντρα στο σκάνδαλο, βρίσκεται σε τροχιά - και ο παραπαίουσα Σολτς και οι Σοσιαλδημοκράτες του είναι απελπιστικά εκτός ρυθμού. Αν ήταν άλογο και όχι καγκελάριος, ο Σολτς θα είχε κοιμηθεί ανθρώπινα.

Δεν είναι περίεργη η στροφή

Δεν είναι περίεργο που η φον ντερ Λάιεν στρέφεται προς τα δεξιά. Η Γερμανίδα συντηρητική έχει την υποστήριξη, αν και χλιαρή, του κυρίαρχου, κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στο κοινοβούλιο. Οι επικριτές της την κατηγορούν για σοβαρές παραλείψεις σχετικά με την πανδημία, τον πόλεμο στη Γάζα, υποτιθέμενες πελατειακές σχέσεις, - και για αυταρχικό τρόπο. Αν και τείνει να κερδίσει σε ένα ισχνό πεδίο, χρειάζεται την ώθηση που μπορεί να της δώσει η Μελόνι, ο οποίος κορυφώνει ένα δεξιό κύμα.

Η ίδια η Μελόνι έρχεται με σημαντικές αποσκευές, και όχι μόνο με τον κάποτε έντονο ευρωσκεπτικισμό της. Στο αξίωμά της, επιδίωξε συνταγματικές αλλαγές για να ενισχύσει τις εκτελεστικές της εξουσίες και ηγήθηκε επιθέσεων κατά οργανώσεων διάσωσης μεταναστών, ομάδων LGBTQ+ και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης. Οι αδελφοί λατρεύουν τον Ντόναλντ Τραμπ.

Προσθέστε σε αυτό τη σχετική οικονομική αδυναμία της Ιταλίας και τη διαβόητη πολιτική αστάθεια, και η Μελόνι ξεκάθαρα χτυπάει πάνω από το βάρος της. Οι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι έχει «εξομαλυνθεί» μέσα στο κυρίαρχο ρεύμα της Ευρώπης, παίρνοντας αποστάσεις από τη Μόσχα και υποστηρίζοντας τη βοήθεια του ΝΑΤΟ και της ΕΕ προς την Ουκρανία. Έχει επίσης μειώσει τις συναλλαγές της Ιταλίας με την Κίνα - και βοήθησε να αποκατασταθούν οι σχέσεις της με τον Όρμπαν.

Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με την κατεύθυνση του ταξιδιού της Μελόνι - και την αξιοπιστία της. Σύμφωνα με ένα σενάριο, γίνεται μια ενοποιητική σημαιοφόρος της δεξιάς, αγκαλιάζοντας κόμματα σε όλο το φάσμα, από τους σταθερούς Χριστιανοδημοκράτες της Γερμανίας μέχρι τον Geert Wilders των Κάτω Χωρών και τα πιο τρελά φινλανδικά περιθώρια. Τι γίνεται όμως αν κερδίσει ο Τραμπ, ο φιλορώσος και αντιευρωπαίος; Και αν κερδίσει ο Πούτιν; Μπορεί να αλλάξει και πάλι θέση;

Το εναλλακτικό σενάριο

Ένα εναλλακτικό σενάριο, το οποίο θα μπορούσε να ενισχύσει την ταλαιπωρημένη σοσιαλδημοκρατική και σοσιαλιστική αριστερά, θέλει την Μελόνι να έρχεται σε οριστική ρήξη με την υπερεθνικιστική, λαϊκιστική ακροδεξιά, κυρίως όσον αφορά τη στάση του απέναντι στην ΕΕ.

Η σχέση της με τη φον ντερ Λάιεν υποδηλώνει ότι αυτό συμβαίνει ήδη. Αυτή είναι η άποψη του συγκρουσιακού αναπληρωτή της και ηγέτη του κόμματος της Λέγκας, Ματέο Σαλβίνι, και της Λεπέν.

Μιλώντας μέσω βίντεο σε συνέδριο στη Ρώμη που διοργάνωσε ο Σαλβίνι τον Μάρτιο, η Λεπέν ρώτησε: «Τζιόρτζια... θα υποστηρίξεις μια δεύτερη θητεία της φον ντερ Λάιεν ή όχι; Πιστεύω πως ναι. Και έτσι θα συμβάλλετε στην επιδείνωση των πολιτικών από τις οποίες οι λαοί της Ευρώπης υποφέρουν τόσο πολύ». Ήταν ένα αιχμηρό χτύπημα. Αλλά η Λεπέν έχει ένα πρόβλημα. Μετά το Brexit, δεν μιλάει πλέον για έξοδο από την ΕΕ. Όσο για τον Σαλβίνι, επισκιάζεται όλο και περισσότερο από την Μελόνι.

Πέρα από τους δυνητικά ωφέλιμους δεξιούς διχασμούς, ο μακροπρόθεσμος συνδυασμός ενός φιλόδοξου, ολισθηρού Μελόνι και μιας εξαρτημένης, άπορης φον ντερ Λάιεν είναι δυνητικά επικίνδυνος για την Ευρώπη. Αυτή η καιροσκοπική διπλή πράξη θα μπορούσε να παρασύρει την ΕΕ βαθιά σε έναν ιδεολογικό βάλτο, ενώ θα στερούνταν πρακτικών, συναινετικών απαντήσεων σε επείγουσες προκλήσεις.